माशांची अंडी उबवणी माशांच्या अंडी उबवणीनंतर पहिल्या काही अवस्थेतील माशांपैकी ९० टक्के मृत होत असतात. त्यामागील जैवशास्त्रीय व भौतिकशास्त्रीय कारणांचा शोध घेण्यामध्ये तेल अविव विद्यापीठातील संशोधकांना यश आलेले आहे आणि त्यांनी मांडलेल्या संशोधनानुसार, पर्यावरणाशी जुळवून घेणे शक्य होत नसल्याने खाद्य घेण्यामध्ये अडचणी येत असतात. त्यासोबतच चिकट स्त्रावामुळे वाढलेली पाण्याची घनताही मरतुकीसाठी कारणीभूत असल्याचे दिसून येत आहे. हे संशोधन ‘प्रोसिडिंग्ज ऑफ दी नॅशनल ॲकॅडमी ऑफ सायन्सेस’मध्ये प्रकाशित करण्यात आलेली आहे.
जगभरातील एक अब्जापेक्षा अधिक लोक प्रथिनांच्या पूर्ततेसाठी माशांवर अवलंबून असल्याने अन्नसुरक्षेच्या दृष्टीने हा विषय महत्त्वाचा गरजेचा आहे. गेल्या दोन दशकांमध्ये प्रदूषण व मासेमारीमध्ये प्रचंड वाढ झाली असून, माशांच्या संख्येमध्ये लक्षणीय घट झाल्याचे समोर दिसत आहे. त्यातच अंड्यातून बाहेर आल्यानंतरच्या पहिल्या अवस्थेमध्ये ९० टक्के माशांची नैसर्गिकरीत्या मरतुक होत आहे. त्या मागील कारणांचा शोध घेण्याचा प्रयत्न तेल अविव विद्यापीठातील संशोधक डॉ. रोई होल्झमॅन आणि व्हिक्टर चीना यांनी केला गेला आहे. त्यांनी इस्राईल येथील सागरी शास्त्र आंतरविद्यापीठीय संस्थेमध्ये प्रयोग केला आहेत आणि त्यांच्या मते, हायड्रोडायनॅमिक स्टार्वेशन(बाह्य स्थितीशी जुळवून घेण्यामध्ये येणाऱ्या अडचणी)मुळे माशांची अळीवस्था धोक्यात येत आहे. अळीवस्थेतील माशांची मरतुक रोखण्यासाठी उच्च दर्जाच्या सागरी जपणूक केंद्राची (मारीकल्चर) निर्मिती करायला हवी आहे.
नेमकी समस्या काय?
बहुतांश माशांच्या प्रजातीमध्ये अंड्यांचे फलन हे शरीराबाहेर होत असते. अंडी आणि वीर्य पाण्यामध्ये अनुक्रमे मादी आणि नराकडून सोडले जात असतात. या प्रक्रियेवर दोन्ही पालकांचा अंकुश असत नाही आणि फलन झालेली अंडी साधारणपणे दोन दिवसांमध्ये उबून, त्यातून अळीसारखी पिल्लावस्था बाहेर येत असते. त्या भोवती असलेल्या चिकट स्त्रावामध्ये दोन ते तीन दिवसांपर्यंत तग धरू शकत नही. त्यानंतर मात्र तोंड, कल्ले आणि पर यांची वाढ कमी प्रमाणात असल्याने खाद्य खाण्यामध्ये अडचणी येत असतात. पर्यायाने मृत्यूचे प्रमाण वाढत आहे.
उपाययोजनेसाठी जीवशास्त्र, भौतिकशास्त्राचा समन्वय
समस्या लक्षात आल्यानंतर त्यावर उपाय म्हणून डॉ. होल्झमॅन यांनी या कालावधीमध्ये अधिक नियंत्रित वातावरणामध्ये वाढ करण्याचा प्रयत्न केला आहे. योग्य प्रकारे नियंत्रित वातावरणामध्येही चिकट स्त्रावापासून दूर होऊन तोंड उघडू लागल्याच्या पहिल्या दोन आठवड्यांमध्ये मरतुकीचे प्रमाण ७० टक्के इतके राहिल आहे. मरतुक थोडी कमी झाली तरीही हे प्रमाणही अधिकच होत आहे. त्यामुळे त्यांना प्रश्नाच्या मुळाकडे जाण्यासाठी भौतिकशास्त्राकडे वळावे लागले आहे.
डॉ. होल्झमॅन आणि त्यांचे पी. एचडीचे विद्यार्थी व्हिक्टर चीना यांनी दोन वर्षांच्या कालावधीमध्ये अभ्यास केला गेला आहे. त्यांनी पहिल्या टप्प्याचे ८, १३, आणि २३ दिवसांचे असे तीन भाग केले आणि पाण्यातील चिकटपणा अंडीअवस्थेतून बाहेर आल्यानंतरच्या टप्प्यामध्ये खाद्य मिळविण्यामध्ये अडचणी ठरत असल्याचे दिसून येत आहे आले. त्वचेच्या भोवती असलेल्या दोन ते तीन मिलिमीटर थरामुळे अळीवस्थेतील माशांसाठी खाद्य खाण्यामध्ये मोठ्या अडचणी येत आहे.
कमी चिकट असलेल्या पाण्यामध्ये मात्र या अळीवस्थेतील मासे खाद्य मिळवू शकत असल्याचे दिसून येत आहे. त्यावरून माशांचा तग धरण्याचा दर वाढविण्यासाठी प्रयत्न करणे शक्य होऊ शकेल, असे संशोधकांचे मत म्हणणे आहे.