केळी(Banana) च्या प्रमुख जाती
शेती व व्यापारी दृष्ट्या परिचित अशा भारतातील केळीच्या निरनिराळ्या जातींची माहिती खूप दिली आहे. केळीच्या(Banana)बऱ्याच जाती अस्तित्त्वात असल्या, तरी त्यांतील फारच थोड्यांची मोठ्या प्रमाणावर लागवड होत असते. खरे पाहिल्यास केळीच्या ३० – ४० त्यापेक्षा जास्त जाती असून त्यांना निरनिराळ्या ठिकाणी निरनिराळी नावे आहेत. त्यामुळे केळीच्या(Banana) जाती पुष्कळ असल्याचा समज जात आहे. भारतामध्ये ज्यांची पिकलेली केळी तशीच खाण्यासाठी वापरतात अशा काही जातींची नावेखालीलप्रमाणे आहे.:
बसराई, हरी साल, लाल वेलची, सफेत वेलची, मुठेळी, वाल्हा, राजेळी, लाल केळ(Banana) असे आहेत.
ज्यांची केळी(Banana) शिजवून किंवा तळून खातात अशा जातींची नावे पहा : राजेळी, बनकेळ, पानांच्या उपयोगाच्या आणि शोभेच्या जाती : रानकेळ (म्यूझा कॉक्सिनिया).
बसराई
या जातीची महाराष्ट्रात इतर जातींपेक्षा सर्वांत जास्त प्रमाणात लागवड होत असते. झाड ठेंगणे, वाऱ्यामुळे पडण्याची भीती कमी असते. पनामा नावाच्या गाभा सडविण्याऱ्या रोगाला प्रतिकार करणारी असल्यामुळे या जातीचा प्रसार फार मोठ्या प्रमाणावर झालेला दिसून येत आहे. सर्वसाधारणतः झाडांची उंची १.६ – १.९ मी. असून पाने रुंद व आखूड आणि खोड जोमदार कडक असते. फळांचा आकार मोठा असून साल हिरवी पिवळसर असते. फळ पिकल्यावर सालीवर काळे ठिपके येतात आणि तिचा रंग हिरवट पिवळा तसेच काळपट होतो.
गराच रंग मळकट पांढरा असून तो मऊ आणि गोड मधुर असतो. उत्तर भारतात या केळ्यांना चांगली मागणी आहे. घड मोठा असून चांगला भरलेला असतो आणि त्याचे वजन २० – २८ किग्रॅ.पर्यंत भरते. फण्यांची संख्या ८ – १० असून एकंदर केळी ११० – १४० असतात. या जातीला वामनकेळ, काबुली, मॉरिशस व गव्हर्नर अशी दुसरी नावे आहे आहेत.
हरी साल
महाराष्ट्रात कोकणपट्टीतील वसई भागात या जातीची लागवड मोठ्या प्रमाणात केली आहे. केळ्यांचा आकार सर्वसाधारणतः बसराईसारखाच असतो पण ती थोडी जास्त जाड कतीन असतात. केळी पिकल्यावर देखील त्यांची साल हिरवीच राहते म्हणून या जातीला हरी साल केळी असे म्हणतात. फळांचा आकार जरी बसराईसारखा असला, तरी झाड मात्र बसराईपेक्षा खूप उंच वाढलेले असते.
पिकलेल्या केळ्यांचा गर मऊ, रुचकर आणि गोड स्वादिष्ट असतो. झाडाची पाने अरुंद व लांबच लांब असतात. घड ३० – ३७ किग्रॅ. वजनाचा भरतो. त्यात १५० – १७० पर्यंत केळी(Banana) असतात. ही जात बसराईपासून निपजली अशी म्हंटले जात आहे. तिची इतर नावे पेद्दापाचया, आरती, जायंट गव्हर्नर आणि लॅक्टॉन हे पडलेली आहेत.
लाल वेलची
या जातीखाली भारताचे जास्त क्षेत्र जमीन आहे. ती तमिळनाडू, प. बंगाल, गुजरात व आसाम या राज्यांतील केळीची मुख्य जात समजली जाते. महाराष्ट्रातील समुद्रकिनारपट्टीत तिची लागवड होत असते . झाड उंच. खोडावर व पानांवर तांबूस रंगाची छटा केळ्याचा आकार लहान, अर्ध फुगीर, साल पातळ पिकल्यावर फळाचा रंग सोनेरी पिवळा बनत असतो . घडाचे वजन १५ – २५ किग्रॅ. पर्यंत भरते.
घडातील फण्यांची रचना जागा दाट असते. सर्वसाधारणपणे घडात १२ – १५ पर्यंत फण्या असून केळी २२० – २५० पर्यंत असतात. केळ्यातील गर तांबूस पांढरा असून चवीला आंबटगोड असतो म्हणून काही ठिकाणी ही जात आंबट वेलची म्हणून ओळखली जाते. वेस्ट इंडीज बेटांत ही जात आढळते ‘फिलबॉस्केट’ या नावाने आणि तमिळनाडूमध्ये पूवन तर प. बंगाल व आसाममध्ये चंपा या नावांनी ओळखत असतात
हे हि वाचा : चिकू लागवडची माहिती
सफेत वेलची
केळ्यांचा गर पांढरा असतो , साल फार पातळ नाजूक असते. झाड उंच वाढणारे आहे. केळ्याचा आकार फार लहान असून बागडी सारखे गोल असतो. सर्वसाधारणपणे १०-१५ किग्रॅ. वजनाचे घड येतात. घडात १२ – १५ फण्या असून केळी १७० – २२० पर्यंत असतात. या जातीला कागदी वेलची, नेपूवन, लेडिज फिंगर असे हि म्हणतात अशी दुसरी नावे दिली आहेत.
मुठेळी
या जातीची लागवड प. बंगालमध्ये मोठ्या खूप प्रमाणावर होते. झाड उंच वाढणारे व नाजूक केळी आकाराने मध्यम जाड आणि आखूड पणे असतात.(Banana)मध्यभागी थोडी फुगीर केळे पिकल्यावर साल पिवळी जर्द बनत असते. तिला चकाकी आहे पिकलेल्या केळ्याचा गर घट्ट, पिष्टमय आणि रुचकर आहे. घड मध्यम आकाराचा, वजन साधारणपणे १५ – २० किग्रॅ., घडात ११० – १२५ केळी असतात. या जातीमध्येच ‘सहस्रफळी’ म्हणून अशी एक जात आहे.
तिच्या घडाच्या (लोंगराच्या) अखेरीपर्यंत केळी धारण करतात. अखेरची केळी आकाराने फार लहान राहिल्यामुळे त्यांना व्यापारी दृष्ट्या महत्त्व जास्त नसते. तिची रस्थाळी, मार्तमान आणि अॅपल अशी दुसरी नावे बहुदा आहेत. ही जात पनामा रोगाला लवकर बळी पडते असते.
वाल्हा
या जातीमध्ये उंच व ठेंगणी अशी दोन प्रकारची झाडे असतात. ही दोन्ही प्रकारची झाडे जोमदार असतेआणि ही जात थंड प्रदेशातसुद्धा चांगली येऊ शकत आहे. घड मध्यम आकाराचा, केळीही मध्यम आकाराची आणि टोकाला निमुळती होत गेलेली आहे . त्याच्यावरील धारा स्पष्ट पणे दिसतात.
केळ्यांचा गर मळकट पांढरा आणि चवीला आंबटगोड आहे. घडाचे वजन १९ – २२ किग्रॅ., केळ्यांची संख्या ११० – १३० असते. या जातीची दुसरी नावे देशी, कुल्लन, राजापुरी, बटर-बनाना, हिल-बनाना अस्य प्रकारे आहेत.
राजेळी
झाड उंच वाढणारेआहे. केळे(Banana) आकाराने लांब, टोकाला निमुळते असतात. त्याच्यावर धारा असते. केळे पिकल्यावर साल हिरवी,पांढरट पिवळी बनते. गर खूप घट्ट आणि तांबूस रंगाचा, चवीला मध्यम गोड आहे. गरात पाण्याचे प्रमाण कमी असल्यामुळे ही केळी चांगली टिकतात आणि ती शिजवून खातात.
लाल केळझाडाच्या खोडावर व फळांवर मळकट तांबडा रंग येत असतो. झाड खूप उंच आणि जोमदारवाढत असते. फळाच्या गराचा रंग तांबडा असतो . त्या गराला किंचित मसाल्यासारखी चव आहे . घडाचे वजन साधारणपणे २५ – ३० किग्रॅ. व त्यात ८० – १०० केळी असतात.
बनकेळ
झाड उंच वाढणारे आहते. घड मोठा पण त्यात केळ्यांची संख्या खुप कमी आणि केळी आकाराने मोठी व धारा असलेली. या केळ्यांचा उपयोग जास्त करून भाजी, काप, पीठ वगैरे तयार करण्यासाठी मोठ्या प्रामाणावर केला जात आहे. केळे पिकल्यावर त्याची साल पिवळी बनत असते. केळ्यातील गर नरम व पांढरा, चवीला स्टार्चसारखा आणि वेस्ट इंडीजमध्ये या केळ्यांना आइस्क्रिम बनाना असे म्हणतात.
1 thought on “Banana : केळी च्या प्रमुख जाती २०२२”