खरीप हंगामामध्ये तूर हे अतिशय महत्त्वाचे डाळवर्गीय पीक मानले आहे. या पिकाला 20 ते 25 अंश सें. तूर तापमान चांगले मानवत असते. तुरीची पेरणी वेळेवर होणे खूप आवश्‍यक आहे. तूर पहिल्या पावसानंतर शेत चांगले तयार करून घावी . काडीकचरा वेचून स्वच्छ करावे आणि पावसाचा अंदाज घेऊन पेरणी करण्यात यावी. तूर पेरणी जसजशी उशिरा होईल त्याप्रमाणे तूर उत्पादनात घट येत असते. यासाठी दहा जुलैपूर्वी तूर पेरणी हि करून घावी.
जमिन –
तूर लागवडीसाठी मध्यम ते भारी पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी जमीन चांगली तूर पिकास चागली मानवत असते. कसदार, भुसभुशीत, पोयट्याच्या जमिनीतसुद्धा तूर चांगली येत असते. चोपण, पाणथळ जमिनीत तूर चांगली येत नसते. लागवड करणाऱ्या जमिनीत स्फुरद, कॅल्शिअम, मॅंगेनिज, गंधक या द्रव्यांची कमतरता शकतो नसावी. साधारणतः साडेसहा ते साडेसात सामू असलेली जमीन या पिकास योग्य ठीक असते.
जाती –
तुरीमध्ये आयसीपीएल-87 (120-१२५ दिवस), फुले राजेश्वरी (140-१४५ दिवस), एकेटी-8811 (140-१४५ दिवस), एकेपीएच-4101 (140-१४५ दिवस), फुले विपुला (160 दिवस), बीडीएन -1 आणि 2 (160 दिवस), बीएसएमआर-853 (160 दिवस), अमोल (बीडीएन-708) (170-175 दिवस), बीडीएन- 711 (170 दिवस), बीएसएमआर-753 (170 दिवस), संतुर 1 (एकेपीएच 2022) (175 दिवस), बीएसएमआर-736 (180 दिवस), पीकेव्ही तारा (180-190 दिवस), सी-11 (180 दिवस), आशा (आयसीपीएल-87119) (200 दिवस) अशा चांगल्या जाती आहेत. आपल्या शेतीला अनुकूल अशा योग्य कालावधीच्या जाती निवड करावी. टीएटी-10, मारोती (आयसीपी 8863), आदी अनेक जातीही उपलब्ध आहेत.
लागवड –
तूर हे बहुतांशी बरेच ठिकाणी आंतरपीक म्हणून घेतले जाते. तूर + बाजरी (1-2), तूर + सूर्यफूल (1-2), तूर + सोयाबीन (1-3 किंवा 1-4), तूर + ज्वारी (1-2 किंवा 1-4), तूर + कापूस (1- किंवा 1-8), तूर + भुईमूग अशा प्रकारे पेरणी केल्यास दोन्ही पिकांचे उत्पादन चांगले येत असते . आणि आंतरपिकासाठी निवडावयाच्या तुरीच्या जाती या मध्यम मुदतीच्या असाव्यात. अलीकडच्या काळात तीन ते चार ओळी सोयाबीन आणि एक ओळ तूर अशा पद्धतीने दोन्ही पिकांचे चांगले उत्पादन येत असल्याचे प्तत्य दिसून आले आहे. तुरीचे सलग दुसर्यादा पीकसुद्धा चांगले उत्पादन देते.
सलग पीक घ्यावयाचे असल्यास आयसीपीएल-87 या वाणाकरिता 45 – 10 सें.मी. अंतर ठेवावे, एकेटी-8811 करिता 45 – 20 सें.मी. अंतर ठेववले पाहिजे. अधिक कालावधीच्या वाणाकरिता 60 – 20 सें.मी. अंतर ठेवले जावे. आयसीपीएल-87 च्या पेरणीसाठी एकरी 8 ते 10 किलो बियाणे लागत असते. मध्यम मुदतीच्या फुले विपुला व एकेटी-8811 या वाणासाठी एकरी 5 ते 6 किलो बियाणे पुरत असते. उशिरा येणाऱ्या आणि जास्त अंतरावर लावावयाच्या वाणासाठी एकरी 4 ते 5 किलो बियाणे पुरेसे असते. पेरणीपूर्वी प्रति किलो बियाण्यास दोन ग्रॅम थायरम + दोन ग्रॅम कार्बेन्डाझिम याची प्रक्रिया करावी. त्यानंतर 25 ग्रॅम रायझोबियमची प्रक्रिया हि करण्यात यावी.
खत व्यवस्थापन –
सलग तुरीसाठी माती परीक्षण अहवालानुसार एकरी 10-12 किलो नत्र व 20 किलो स्फुरद पेरणीच्या वेळी द्यावे. मिश्र पीक असल्यास ज्या पिकाच्या ओळी जास्त त्या पिकाची शिफारस केलेली खतमात्रा दिली जावी. उदा. सोयाबीनकरिता 20-30 किलो नत्र आणि 30 किलो स्फुरद अशी मात्रा द्यावी.
तण व्यवस्थापन –
तूर हे जास्त कालावधीचे पीक आहे, तसेच सुरवातीला पिकाची वाढ हळू होत असते, त्यामुळे सुरवातीच्या काळात तणांचा प्रादुर्भाव जास्त होत असतो. तूर पिकासाठी पीक-तण स्पर्धेचा संवेदनशील कालावधी म्हणजे अशा कालावधीत जास्त तणनियंत्रण न केल्यास उत्पादनात लक्षणीय घट येत असते. हा कालावधी सुरवातीचे 25 ते 60 दिवस असतो. अनियंत्रित तणांच्या वाढीमुळे पीक उत्पादनात 45 ते 55 टक्के घट येऊ शकते.
तुरीतील तणनियंत्रणाकरिता पेरणी नंतर तीन, सहा व नऊ आठवड्यांनी खुरपणी व कोळपणी करून घावी. सध्या मजुरांची अनुपलब्धता व वाढते मजुरी दर यामुळे पूर्णतः कोळपणी व खुरपणीद्वारे तणनियंत्रण करणे अवघड बनले जात आहे. त्यामुळे मशागतीय उपचारांच्या जोडीला तणनाशकांचा वापर करून तणनियंत्रण केल्यास ते अधिक प्रभावी व आर्थिकदृष्ट्या परवडणारे ठरेल.
पेरणीनंतर, परंतु उगवणीपूर्वी पेंन्डीमिथॅलीन (30 ईसी) तणनाशक 1 ते 1.5 लिटर (0.75 ते 1.0 किलो क्रियाशील घटक) प्रति एकरी किंवा पीक पेरणीनंतर, परंतु उगवणीपूर्वी मेटोलॅक्‍लोर (50 ईसी) एक किलो प्रति एकरी 300 ते 350 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. या पीक उगवणीपूर्वी तणनाशकाच्या जोडीला पेरणी नंतर सहा आठवड्यांनी एक खुरपणी व कोळपणी करावी जेणेकरून एकात्मिकरीत्या तणनियंत्रण साधले जाईल.
पाणी व्यवस्थापन –
तूर हे प्रामुख्याने खरीप हंगामातील पीक असल्यामुळे ते पावसावर वाढत असते. तथापि, पावसामध्ये खंड पडल्यास किंवा पाण्याचा ताण पडल्यास आणि सिंचनाची सुविधा असल्यास पिकास वाढीच्या अवस्थेमध्ये (32 ते 35 दिवस), फुलोऱ्याच्या अवस्थेमध्ये (६५ ते 70 दिवस) आणि शेंगा भरावयाच्या अवस्थेमध्ये पाणी द्यावे. त्यामुळे पीक उत्पादनात वाढ होत असते
शेंडे खुडणी –
पीक साधारणतः 40 -45 दिवसांचे असताना झाडांचे शेंडे मजुरांच्या सहाय्याने खुडून घ्यावे. या वेळी पाऊस सुरू असल्यास शेंडे खुडल्यामुळे झालेल्या जखमेतून बुरशीजन्य रोगाचा प्रसार होऊ शकत. तो टाळण्यासाठी शिफारशीत बुरशीनाशकाची एक फवारणी घ्यावी. फांद्या धरण्याच्या अवस्थेला मुख्य शेंडा खुडून घेतल्यामुळे झाडाच्या बुडापासून फांद्या लागतात. झाडाचे बूड, खोड व फांद्यांची बळकट वाढ होते. साधारणतः 70 -80 दिवसांचे असतानाच्या दरम्यान बांबूच्या कमचीच्या साहाय्याने अथवा विळ्याच्या साहाय्याने झाडांचे शेंडे छाटून घ्यावे. याद्वारे पिकाची अतिरिक्त वाढ टाळली जात असते. दोन्ही बाजूला पीक समप्रमाणात पसरते. या वेळी जमिनीत ओल असावी. वरिलप्रमाणे शिफारशीत बुरशीनाशकाची फवारणी करून घावी.
उत्पादन –
तूरीच्या शेंगा वाळल्यावर पीक काढून कापून घ्यावे. चांगल्या व्यवस्थापनात सरासरी 7 ते 7.5 क्विंटल प्रति एकर उत्पादन मिळू शकते.
आंतरपिकामध्ये या बाबींकडे लक्ष द्या…
आंतरपिकामध्ये तूर पिकाची उत्पादकता मुख्य पिकाच्या कालावधीवर अवलंबून असल्याचे आढळले येत आहे. मूग, उडीद व सोयाबीन ही पिके फुलोरावस्थेत येतेवेळी संपूर्ण जमीन झाकत असतात. आणि ही स्थिती शेंगामध्ये दाणे भरण्याच्या अवस्थेपर्यंत असते. मुख्य पिकाने संपूर्ण शेत व्यापल्यामुळे त्याचा विपरीत परिणाम तूर पिकावर होत असतो. यादरम्यान तूर फांद्या येण्याच्या अवस्थेत असते. मुख्य पिकाच्या उंचीपर्यंत येणाऱ्या तुरीच्या फांद्या जळणे, कुजणे, वाळणे यांसारख्या बाबी होत असतात. मात्र, मुख्य पिकांने झाकले गेल्याने शेतकऱ्यांच्या लक्षात येत नाहीत. मुगाचा कालावधी 65-70 दिवस असतो , उडदीचा कालावधी 75-80 दिवस, सोयाबीनचा कालावधी 95-105 दिवस यानुसारच शेत मोकळे होत असत. त्यावरच तूर पिकाची उत्पादकता कमी अधिक राहत असते. सोयाबीनसोबत तुरीचे आंतरपीक घेताना कमी कालावधीच्या वाणांची निवड केल्यास फायदा होत असतो. (उदा. जे एस-93-05, जे एस-95-60, एमएससीएस-71, विक्रांत). आंतरपिकामध्ये निरीक्षण व फवारणीसाठी फारशी जागा उपलब्ध नसल्याने कीड रोगांचा प्रादुर्भाव वाढून दोन्ही पिकांचे नुकसान होऊ होत असत. या करिता मूग : तूर, उडीद : तूर, सोयाबीन – तूर पट्टापेर पद्धतीचा अवलंब निश्चित फायद्याचा ठरत असतो. या पद्धतीमध्ये पिकाची निगराणी, निरीक्षण, फवारणी करणे सुलभ होत असते.