सोयाबीन किडींचे नियंत्रण ( Soybean Pest Control ) या किडीची प्रौढ माशी खूप लहान 1.9 ते 2.2 मि.मी. लांब असते आणि  तिचा रंग चमकदार काळा असतो. फक्त पाय, स्पर्शिका व पंखांच्या शिरा फिकट तपकिरी असते. अंडी पांढरी, अंडाकृती असतात आणि  अळी पिवळी, तोंडाच्या बाजूने टोकदार व मागील बाजूने गोलाकार असतात. कोष तपकिरी रंगाचा आहे.

नुकसानीचा प्रकार ( Type of damage ) –

सोयाबीन बीजदल जमिनीच्या वर आल्यानंतर मादी माशी बीजदलाच्या वरच्या बाजूला पोखरून आत अंडी घालत असते. अंड्यातून अळी निघाल्यानंतर ती बीजदल पोखरते, त्यामुळे फिकट वेड्यावाकड्या रेषा दिसतात आणि त्या नंतर तपकिरी होतात. सुरवातीला अळी पोखरत वरच्या बाजूला व नंतर खालच्या बाजूला जात असते आणि  मादीने पानावर वरच्या बाजूला पोखरून केलेला मार्ग वेडावाकडा असतो, तर मेलॅनोग्रोमायझा सोजी प्रजातीच्या अळीचा मार्ग लहान व सरळ आहे . सुरवातीला हा मार्ग पांढरा व नंतर तपकिरी दिसतो आणि  तीन पानांच्या अवस्थेत अळी खालच्या बाजूने पोखरत असते. हा पोखरलेला मार्ग लहान व सरळ पानाच्या शिरेपर्यंत आहे.

अळी पान पोखरून शिरेपर्यंत पोचून शिरेतून पानाच्या देठामध्ये शिरत असते. त्यानंतर खोडामध्ये शिरते आणि अशाप्रकारे अळी आतील भाग खात जमिनीपर्यंत पोचते व कोषामध्ये जाते.झाड मोठे झाल्यानंतर वरून या किडीचा प्रादुर्भाव जाणवत नसतो. फक्त जमिनीजवळ खोडामधून प्रौढ माशी निघाल्यास खोडाला छिद्र दिसते आणि  यामुळे झाडाच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होतो. फुले व शेंगा कमी लागत असतात. शेंगांमध्ये दाणे लहान व सुरकुतलेले दिसत  असतात.

चक्रीभुंग्याचा प्रादुर्भाव ( Epidemic of Cyclops )

या किडींचे प्रौढ भुंगे फिकट तपकिरी रंगाचे व सात ते दहा मि.मी. लांब आढळत असतात. पुढील टणक पंखाचा शरीराकडील अर्धा भाग गर्द तपकिरी आणि उर्वरित अर्धा भाग गर्द काळा  दिसत असतो. अळी पिवळसर पांढरी, गुळगुळीत, बिनपायाची असून, तिच्या डोक्‍याकडील भाग जाड असतो. पूर्ण वाढलेली अळी 19 ते 22 मि.मी. लांब दिसत असते.

नुकसानीचा प्रकार

– या किडीची अळी तसेच प्रौढ अवस्था पिकाचे नुकसान करत असते आणि  मादी भुंगेरा फांदी, देठ व मधल्या पानाच्या देठावर दोन चक्रकाप तयार करते व त्याच्या मधल्या भागात तीन छिद्रे पाडून त्यात अंडी घालतात. कापावरील भाग वाळतो आणि  फांद्यांवरील चक्रकापामुळे जास्त नुकसान होते. अळी खोडातील भाग बुडापर्यंत पोखरते, त्यामुळे झाडे मोडून पडतात व उत्पादनावर प्रतिकूल परिणाम होत आहे. उत्पादनात 27  ते 83 टक्केपर्यंत घट होत असते. मुख्यतः मॉन्सूनपूर्व पेरलेल्या पिकाचे जास्त नुकसान होत असते.

हे हि वाचा : सोयाबीन पीकाची लागवड

एकात्मिक व्यवस्थापन (Integrated Management )

• पिकाचे नियमित सर्वेक्षण लक्ष द्यावे  करावे.
• पिकाच्या सुरवातीच्या अवस्थेत पीक तणमुक्त ठेवावे आणि  बांधावर असणाऱ्या किडीच्या पर्यायी खाद्य वनस्पतींचा नाश करावा.
• आंतरमशागत निंदणी व कोळपणी वेळेवर करण्यात यावी.
• खोडमाशी व चक्रीभुंग्याच्या प्रादुर्भावामुळे कीडग्रस्त पाने, फांद्या वाळतात आणि  अशी कीडग्रस्त झाडे, पाने, फांद्या यांचा आतील किडीसह नायनाट करावा.
• जेथे खोडमाशी व चक्रीभुंग्याचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणावर येतो, अशा ठिकाणी कोळपताना मोघ्याच्या साहाय्याने फोरेट (10 टक्के दाणेदार) दहा किलो प्रति हेक्‍टर जमिनीत ओल असताना पेरून दिले पाहिजे. कीटकनाशके पेरताना रबरी हातमोज्यांचा वापर करण्यात यावा.
• खोडमाशी व चक्रीभुंगा या किडींनी अंडी घालू नये म्हणून त्याकरिता सुरवातीलाच पाच टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करून घावी.
• कीड व्यवस्थापनासाठी 20 मि.लि. ट्रायझोफॉस (40 टक्के प्रवाही) किंवा 20 मि.लि. इथेफेनप्रॉक्‍स (10 टक्के प्रवाही) प्रति दहा ते  बारा लिटर पाण्यात मिसळून साध्या पंपाने फवारावे. पॉवर स्प्रेसाठी कीटकनाशकाचे प्रमाणे तीन पट वापरत जावे.