फळे, भाज्यांची टिकवणक्षमता वाढवा
- सूर्यप्रकाशात वाळविणे आणि यांत्रिक निर्जलीकरणाने फळे, भाजीपाल्यातील पाणी कमी करता येत असते. निर्जलीकरण करताना पदार्थाचा रंग, सुवास व पोषण घटक यांचा ऱ्हास होणार नाही याकडे लक्ष दिले पाहिजे.
- फळे, भाज्या सुकवून टिकविण्याची निर्जलीकरण करावे आणि फळे व भाज्यांमध्ये 60 ते 95 टक्के पाण्याचा अंश कमी करून साखर आम्ल व घन पदार्थांचे प्रमाण वाढविले जाते, त्यामुळे सूक्ष्म जिवाणूंची वाढ होत नाही, फळे व भाज्या जास्त काळ टिकत असतात. सूर्यप्रकाशात वाळविणे आणि यांत्रिक निर्जलीकरणाने फळे, भाजीपाल्यातील पाणी कमी करता येत असते. द्राक्षे, बोर, खजूर व अंजीर या पद्धतीने वाळविण्यासाठी वेळ जास्त लागतो ANI परंतु खर्च कमी येतो आणि परंतु या पद्धतीने वाळविल्यास पदार्थ वाया जाऊन गुणवत्ता कमी होते.
डीहायड्रेशन
- कृत्रिम तापमान व आर्द्रतेत पदार्थ सुकविण्याच्या क्रियेला डीहायड्रेशन असे म्हणतात आणि त्यासाठी यंत्राचा वापर करून पदार्थ नियंत्रित तापमान व आर्द्रतेत वाळविले जातात.
- ड्रम आणि स्प्रे ड्रायरचा त्यासाठी वापर करून पदार्थ नियंत्रित तापमान व आर्द्रतेत वाळविले जात असतात. यांत्रिक पद्धतीने उष्णता देण्याची क्रिया नियंत्रित स्वरूपात केली जात असल्याने प्रशिक्षित कामगारांची गरज आहे.
- या प्रक्रियेसाठी ऊर्जेवर चालणारी यंत्रे वापरली जातात, त्यामुळे ही पद्धत अवघड व खर्चिक असते आणि यांत्रिक निर्जलीकरण फायदेशीर आहे.
- निर्जलीकरण करताना पदार्थाचा रंग, सुवास व पोषण घटक यांचा ऱ्हास होणार नाही याकडे लक्ष दिले जात असते.
हे हि वाचा : मिरचीवरील रोगनियंत्रण 2022
टिकवण क्षमता वाढविणे
रसायने
विविध प्रकारची रसायने वापरून अन्नातील जीवाणू नष्ट करणे आणि पदार्थ दीर्घकाल टिकविता येत असतात. आपल्याकडे मुख्यतः बेंझाईक ऍसिड व सल्फर ऑक्‍साईड ही रसायने पदार्थाच्या प्रमाणानुसार वापरली जात असतात. सर्वसाधारणपणे सरबते, सिरप, केचप, चटण्या या पद्धतीने टिकविले जात असते.
साखर
साखर हे एक उत्तम अन्नसंरक्षक आहे आणि मात्र यासाठी पदार्थातील साखरेचे प्रमाण 60 टक्‍क्‍यांपेक्षा जास्त असणे आवश्‍यक असते. जॅम, जेली, मार्मालेडससारखे पदार्थ साखरेने टिकविले जात असतात.
मीठ
मिठाचे 20 टक्के किंवा त्यापेक्षा जास्त प्रमाण वापरल्याने जिवाणूंची वाढ थांबत असते. मिठाच्या बाबतीतदेखील साखरेप्रमाणेच ऑस्मोसीसची क्रिया घडत असते आणि शिफारशीनुसार मिठाचा वापर करून पदार्थ टिकविले जातात.
वाळवणे
ओलसर पदार्थांमध्ये जिवाणूंची वाढ लवकर होत असते. उन्हात वाळवून अथवा कृत्रिम पद्धतीचा वापर करून पदार्थातील ओलसरपणा काढून संपूर्णपणे वाळविल्यास या जिवाणूंची वाढ होऊ शकत नाही आणि पर्यायाने पदार्थ जास्त टिकतात.
डीप फ्रिजिंग
अगदी कमी तापमान जिवाणूंची वाढ थांबविण्यास परिणामकारक ठरते आणि फळे, भाजीपाला, मांस इत्यादी या पद्धतीने साठविता येते.
उष्णतेची प्रक्रिया
उच्च तापमानामुळे यीस्ट व इतर जीवाणू नष्ट होतात आणि योग्य तापमान राखून योग्य भांड्यात पदार्थ गरम केल्याने पदार्थ टिकविण्यास मदत होते. या प्रकारात कॅनिंग (डबाबंद) व बॉटलिंगचे प्रकार येत असतात.
या पद्धतीमध्ये पुरेशी उष्णता वापरून सूक्ष्मजीवांचा नाश करून फळे व भाजीपाल्यांचे संरक्षण करण्यात येणे शक्क्य.
अन्न योग्य तापमान राखून हवाबंद करताना त्यांचे सील व्यवस्थित बंद करणे महत्त्वाचे ठरत असते. कारण त्यामुळे बाहेरील हवा आत जाऊ शकत नाही आणि अगदी लहान जागेतूनही हवा आत गेल्यास जिवाणूंची वाढ होण्यास वाव मिळतो. नंतर असे अन्न खाण्यास अयोग्य ठरत असते.
बाटल्या उच्च तापमानाचा वापर करून निर्जंतुक केल्या जात असतात. फळे व भाजीपाल्यांचे कॅनिंग व बाटल्यांमध्ये सीलबंद करून टिकविणे या गोष्टी उच्च तापमानामुळेच शक्‍य होत असते.