एरंडाचे सर्व भाग हा औषधी आहेत. याचे मूळ दाहक व वातनाशक आहे आणि ते सूज, ज्वर, दमा, कफ व आतड्यातील कृमी यांवर उपयुक्त ठरत असते. पानांचा काढा दुग्धवर्धक असतो आणि बियांपासून काढलेल्या तेलाला एरंडेल असे म्हणतात.
ते रेचक असून हत्तीरोग, आकडी इत्यादींवरही उपयुक्त ठरत असते. तेलात केरोसिन १:७ या प्रमाणात मिसळून इंधन म्हणून वापरतात आणि गोठणबिंदू कमी असल्यामुळे हे तेल विमानातील यंत्रांत वंगण म्हणून वापर करतात. साबण, मेणबत्त्या व सुवासिक तेले यांसाठी ते वापरतात आणि कापूस रंगविणे, छपाई, नायलॉन धागे बनविणे व कातड्याचे उद्योगधंदे यांकरिता ते उपयोगात आहे.
एरंड ही वर्षायू किंवा बहुवर्षायू वनस्पती युफोर्बिएसी कुलातील हि वनस्पती आहे. एरंड तिचे शास्त्रीय नाव रिसिनस कम्युनिस असे म्हत्तात. ही मूळची आफ्रिकेतील असून उष्ण प्रदेशातील बहुतेक देशांमध्ये आढळत असते. भारतात सर्वत्र या वनस्पतीची लागवड केली जात असते.
काही भागात ही वनस्पती लागवडीशिवायही वाढलेली आढळते आणि एरंड हे ३-५ मी. उंचीचे लहान झाड असून त्याचे खोड ठिसूळ असते आणि पाने हस्ताकृती, विभागलेली पण साधी असतात. पानांचे खंड दातेरी आणि देठ लांब असतात आणि पानाच्या खालच्या बाजूवर, देठांवर व खोडावर राखाडी छटा दिसत असते.
शेंड्याकडे उभ्या मंजरीवर द्विलिंगी हिरवट फुले डिसेंबर-मार्च मध्ये येत असतात. नरफुले खालच्या भागात आणि मादीफुले वरच्या भागात दिसत असतात. फळे काटेरी व गोलाकार असून तडकून फुटणारी (स्फुटनशील) दिसत असतात. काटेरी बोंडात एक-बीजाणू तीन बिया असतात आणि बिया कठिण, लांबट व पिंगट असून त्यावर चित्रविचित्र ठिपके पडत असतात.
1 thought on “एरंड एक औषधी वनस्पती 2022”